Muhtasar Osmanlıca Türkçe Sözlük | Ahmet Eryüksel

MUHTASAR OSMANLI TÜRKÇESİ ÖĞRENİM REHBERİ

Tarihte Türkler, Orta Asya’dan başlayarak Asya, Afrika ve Avrupa’nın hatırı sayılır büyüklükteki bölgelerinde, çok uzun yıllar çeşitli devletler adı altında hüküm sürmüşlerdir. Günümüz dünyasında bu topraklar üzerinde onlarca devletler bulunmaktadır. Asırlar boyunca bu kadar geniş topraklar üzerinde yaşamış olan Türkler’in dili olan Türkçe de bu süre içerisinde çeşitli aşamalardan geçmiş, çeşitli dillerle karşılaşmıştır. Özellikle İslâm dininin de etkisiyle Arapça ve Farsça’dan büyük ölçüde etkilenerek, etkilendiği bu dillerden bünyesine çok sayıda kelime almış, böylece Osmanlı Türkçesi adı altında bir dil ortaya çıkmıştır. Bu dil, 1928 yılında gerçekleşen harf devrimine kadar Arap alfabesiyle yazılmıştır. Asırlarca kullanılan bu dil ile ilim adamlarımız çok sayıda ilmî eserler kaleme almışlardır. Tarihî geçmişleri itibariyle onlarca devleti de ilgilendiren ve Osmanlı Devleti’nin bir nevi hafızası niteliğinde olan arşivlerimizin ve kütüphanelerimizin tozlu rafları Osmanlı Türkçesi ile kaleme alınmış arşiv belgeleri ve kitaplar ile doludur. Harf devriminden sonra bu eserlerin genç nesillere ulaştırılması çalışmaları olmuşsa da alınan sonuç istenilen düzeyin çok altındadır. Türkçe’mize girmiş olan Arapça ve Farsça kelimelerin sayı ve oranı oldukça fazladır. Hatta bu kelimelerin anlamları zaman zaman kendi dillerindeki anlamlarının dışına çıkarak Türkçe’de yeni anlamları ihtiva etmektedir. İşte bu kelimelerin imlalarını ve anlamlarını doğru anlayabilmek için sözlüklere ihtiyaç duyulmaktadır. Biz de gerek Osmanlı Türkçesi eğitimi alan ortaöğretim, lisans ve lisansüstü öğrencilerinin ve gerekse arşiv ve kütüphanelerde araştırma ve çalışma yapmak isteyen araştırmacıların ihtiyaçlarını karşılayabilmek için bu geniş ve kapsamlı çalışmayı yapmayı uygun bulduk. Osmanlı Türkçesi’nin kullanıldığı dönemlerde dilde birliği sağlayabilmek için günümüz Türk Dil Kurumu gibi bir kuruluş olmadığından hem dilin kullanıldığı döneme göre, hem de aynı dönemde olmasına rağmen yazan kişilerin farklılığı ve keyfiliğinden dolayı imla olarak özellikle de sesli harflerin kullanımı açısından aynı kelimenin birkaç değişik şekilde yazıldığı görülmektedir. Bu ise, Osmanlı Türkçesi ile yazılı bir metni rahat okuyabilmek için sözlükte kelimelerin orijinal Arap harfleriyle de alfabetik olarak bulundurma zorunluluğunu getirmektedir.

İşte biz de günümüz Türkçe’sinde kullandığımız Latin harfleriyle alfabetik olarak verdiğimiz madde başlarını ayrıca sözlüğün arkasında bir indeks şeklinde, orijinal halleriyle, yani Arap alfabesi ile alfabetik olarak dizilmiş şekillerini de vererek karşılarına o kelimenin geçtiği sayfa numaralarını ekledik. Bunun da özellikle metin çalışması yapan araştırmacıların işini bir nebze olsun kolaylaştıracağını düşünmekteyiz. Muhtasar Osmanlıca Türkçe Sözlük, asıl çalışmamız olan Osmanlıca Türkçe Sözlük’ün içinden evvel emirde çokça karşılaştığımız kelimeleri esas alarak seçilmiş ve hazırlanmıştır. Sözlük hazırlamak, sanki iğneyle kuyu kazmak gibi çok büyük sabır, tahammül ve özen gerektiren bir iştir. Tecrübelerimiz göstermektedir ki, gerek arşiv belgelerinde gerekse edebî metinlerde rastlanılan bir kelimenin mana ve kökenini bulabilmek amacıyla haftalarca uğraşıldığı olur. Bazen kelimenin anlamı bulunur, menşeini bulmak zor olur. Bazen menşei bulunur, anlamını oturtmak zor olur. Yılları alan meşakkatli ve çok uzun mesainin bir ürünü olan bu çalışmamızda oldukça titiz davranmış olsak da birtakım eksiklikler ve yanlışlıklar yapmış olmamız olasıdır. Sizlerden ricamız, rastladığınız bu eksiklik ve hataların bize iletilmesinden mutlu olacağımızı bilmenizdir. İlk baskıda olası bu eksiklik ve hataların inşallah diğer baskılarda imkânlar ölçüsünde giderileceğinden emin olabilirsiniz.

Teknik Özellikler;